Nâng tầm giáo dục nghề nghiệp từ kỳ thi kỹ năng nghề

Tổ chức, tham gia kỳ thi kỹ năng nghề các cấp giúp cơ sở giáo dục nghề nghiệp xác lập chuẩn chất lượng theo tiêu chuẩn khu vực, quốc tế, tạo động lực đổi mới, nâng cao chất lượng.

Tuy nhiên, để tỏa sáng hơn trong “sân chơi” này, đòi hỏi cần tiếp tục các giải pháp đồng bộ.

Nâng cao chất lượng, thúc đẩy hội nhập quốc tế

Nhiều năm qua, Trường Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội được tin tưởng chỉ định đăng cai tổ chức các cuộc thi kỹ năng nghề cấp thành phố, quốc gia ở những nghề nhà trường có thế mạnh. Các chuyên gia của trường được giao tham gia xây dựng đề thi; chuẩn bị cơ sở vật chất, máy móc, trang thiết bị, vật tư, nguyên vật liệu; tổ chức thi. Sau các kỳ thi, nhà trường lại được chọn tổ chức ôn luyện cho thí sinh đạt giải cao để tham dự Hội thi Kỹ năng nghề ASEAN và thế giới.

NGƯT.TS Phạm Xuân Khánh – Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội, Chuyên gia trưởng quốc gia nghề Điện tử công nghiệp từ năm 2002 – 2014 cho biết, đây là hoạt động quan trọng giúp đối sánh năng lực người học theo chuẩn ASEAN và quốc tế. Thông qua kỳ thi, nhà trường có cơ sở đánh giá khách quan chất lượng đào tạo.

Các tiêu chuẩn kỹ năng nghề hiện đại giúp nhà trường rà soát lại chương trình, cập nhật chuẩn đầu ra phù hợp yêu cầu thị trường lao động. Thiết bị và phương pháp đào tạo cũng được điều chỉnh đồng bộ theo tiêu chuẩn của các kỳ thi. Đồng thời, quá trình tham gia thi góp phần nâng cao năng lực của đội ngũ giảng viên khi được tiếp cận công nghệ mới, kỹ thuật hiện đại, phương pháp huấn luyện tiên tiến. Những kinh nghiệm này được đưa trở lại vào bài giảng, tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực trong toàn trường.

Đối với thí sinh, kỳ thi là môi trường để rèn luyện kỷ luật, tư duy kỹ thuật, bản lĩnh nghề nghiệp. Nhiều em đã đạt thành tích cao, trở thành kỹ thuật viên giỏi tại doanh nghiệp. Một số em còn quay lại tham gia hỗ trợ huấn luyện đội tuyển của trường.

ThS Nguyễn Thế Lực – Viện trưởng Viện Khoa học, Công nghệ và Giáo dục Việt Nam cũng khẳng định vai trò của việc tổ chức, tham gia các kỳ thi kỹ năng nghề trong nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp. Đây không chỉ là hoạt động thi đua mà còn là thước đo năng lực đào tạo và trình độ kỹ năng của học sinh, sinh viên theo chuẩn khu vực, quốc tế; hướng đến nâng cao năng suất lao động, năng lực cạnh tranh quốc gia.

Bên cạnh kết quả đạt được, ThS Nguyễn Thế Lực đồng thời chỉ ra một số khó khăn trong quá trình tham gia các kỳ thi kỹ năng nghề. Theo đó, yêu cầu về trang thiết bị luyện thi đạt chuẩn quốc tế khá cao, trong khi nguồn lực đầu tư của các nhà trường còn hạn chế. Một số ngành nghề đòi hỏi hệ thống phòng thực hành hiện đại, vật tư tiêu hao lớn, chi phí khấu hao cao; vì vậy việc chuẩn bị điều kiện luyện tập cho thí sinh tốn nhiều thời gian, kinh phí.

Chương trình đào tạo, thời lượng thực hành hiện hành chưa hoàn toàn tương thích với tiêu chuẩn của kỳ thi quốc tế. Nhà trường phải xây dựng thêm chương trình bồi dưỡng chuyên sâu, cập nhật liên tục tài liệu, tình huống, module mới – điều này đặt áp lực lớn lên đội ngũ nhà giáo và các nhà trường.

Đội ngũ chuyên gia, huấn luyện viên kỹ năng nghề còn thiếu, chưa đồng đều, đặc biệt với các nghề mới, nghề đòi hỏi kỹ thuật cao. Để đào tạo một thí sinh dự thi quốc gia hoặc quốc tế, nhà trường cần chuyên gia giàu kinh nghiệm, am hiểu tiêu chuẩn kỹ thuật, có khả năng huấn luyện chuyên sâu – nguồn lực này hiện chưa đáp ứng đầy đủ. Cơ chế hỗ trợ tài chính, chính sách động viên người tham gia chưa thực sự tương xứng, khiến thí sinh, giảng viên nhiều khi khó toàn tâm đầu tư thời gian cho công tác huấn luyện.

Định hướng, giải pháp nâng cao chất lượng

Để nâng cao kết quả tham gia kỳ thi, đồng thời nâng chất lượng đào tạo nghề, ông Nguyễn Thế Lực cho rằng, cần tăng cường đầu tư, chuẩn hóa cơ sở vật chất theo hướng tiếp cận chuẩn thi quốc tế. Nhà nước cần có chương trình hỗ trợ trang thiết bị trọng điểm cho các nghề mũi nhọn.

Các nhà trường tiếp tục huy động nguồn lực xã hội hóa, hợp tác doanh nghiệp để trang bị phòng thực hành, thí nghiệm đạt chuẩn WSI. Cùng với đó, phát triển đội ngũ chuyên gia kỹ năng nghề với việc tổ chức các khóa bồi dưỡng chuẩn kỹ năng nghề WSI cho giảng viên; tăng cường cử chuyên gia tham gia hội thảo quốc tế để cập nhật công nghệ. Các nhà trường xây dựng cơ chế đãi ngộ để thu hút chuyên gia từ doanh nghiệp tham gia huấn luyện.

Ông Nguyễn Thế Lực đồng thời nhấn mạnh giải pháp gắn kết chặt chẽ hơn với doanh nghiệp. Doanh nghiệp đồng hành trong xây dựng tiêu chuẩn kỹ năng, tài trợ trang thiết bị, hỗ trợ thực hành mô phỏng, cử chuyên gia kỹ thuật tham gia huấn luyện thí sinh. Đây cũng là giải pháp phù hợp với mô hình “đào tạo gắn với sản xuất kinh doanh”.

Cùng đó, đổi mới chương trình đào tạo theo hướng tích hợp chuẩn kỹ năng nghề quốc gia, ASEAN, quốc tế. Việc chuẩn hóa chuẩn đầu ra theo mô hình này sẽ giúp người học vừa đáp ứng yêu cầu thị trường lao động, vừa có nền tảng tham gia các kỳ thi.

Cuối cùng, cần chính sách khuyến khích mạnh mẽ hơn từ cơ quan quản lý, thông qua hỗ trợ kinh phí luyện thi, chế độ cho thí sinh và chuyên gia; xây dựng cơ chế tôn vinh để lan tỏa phong trào nâng cao kỹ năng nghề trong toàn hệ thống.

Cũng đưa giải pháp, ông Phạm Xuân Khánh cho rằng, cơ sở giáo dục nghề nghiệp cần chuẩn hóa chương trình đào tạo theo tiêu chuẩn quốc gia, khu vực, quốc tế; bảo đảm cập nhật giáo trình, mô-đun, cấu trúc bài tập sát với đề thi thực tế. Đầu tư đồng bộ trang thiết bị hiện đại, tương thích với thiết bị sử dụng trong kỳ thi là yếu tố then chốt giúp nâng cao năng lực thực hành của thí sinh.

Các cơ sở cũng cần đầu tư, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên giỏi kỹ năng chuyên môn, sử dụng thành thạo ngoại ngữ, nhất là tiếng Anh, để trở thành chuyên gia huấn luyện có trình độ cao, được bồi dưỡng chuyên sâu về công nghệ, kỹ thuật, phương pháp đào tạo tiên tiến.

Để chọn lọc được thí sinh xuất sắc, NGƯT Phạm Xuân Khánh gợi ý: Cơ sở giáo dục nghề nghiệp bên cạnh chủ động đào tạo kỹ năng chuyên môn nghề, cần thường xuyên tổ chức các cuộc thi trong nhà trường. Công tác bồi dưỡng thí sinh phải được thực hiện theo quy trình khoa học, chặt chẽ.

Cũng cần tăng cường hợp tác với doanh nghiệp để hỗ trợ thiết bị, chuyên gia, tạo điều kiện trải nghiệm thực tế cho thí sinh theo mô hình đào tạo kép. Chính sách khuyến khích, hỗ trợ tài chính, khen thưởng kịp thời cho thí sinh, giảng viên là động lực quan trọng duy trì phong trào. Đẩy mạnh truyền thông về kỳ thi sẽ giúp lan tỏa phong trào học tập, thu hút thí sinh tiềm năng, nâng cao uy tín nhà trường.

Chia sẻ về định hướng, giải pháp trong thời gian tới, ông Trương Anh Dũng – Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên (Bộ GD&ĐT) nhấn mạnh đầu tiên việc xây dựng cơ chế để sử dụng, ứng dụng, chuyển giao các tiêu chuẩn thi kỹ năng nghề thế giới do Tổ chức Kỹ năng nghề thế giới công bố và các mô hình, phương pháp đánh giá, các nghề mới, khoa học công nghệ mới thời kỳ AI, công nghiệp 4.0 vào triển khai các nội dung phát triển kỹ năng nghề, giáo dục nghề nghiệp, giáo dục đại học.

Cùng với đó, hoàn thiện thể chế, chính sách, tăng cường đầu tư trong việc tổ chức, tham dự các kỳ thi kỹ năng nghề quốc gia, ASEAN, châu Á, thế giới trong thời gian tới với quy mô nghề dự thi, chất lượng chuyên gia, thí sinh ngày càng được nâng cao. Tăng cường hợp tác ba bên (Nhà nước – Nhà trường – Doanh nghiệp) trong đào tạo, bồi dưỡng, huấn luyện, tổ chức thi kỹ năng nghề; tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp tham gia sâu xây dựng chuẩn đầu ra, tiêu chuẩn kỹ năng nghề quốc gia, huấn luyện, tổ chức đánh giá kỹ năng nghề.

Ông Trương Anh Dũng cũng nhắc đến việc đẩy mạnh chuyển đổi số, chuyển đổi xanh trong tổ chức kỳ thi kỹ năng nghề, thúc đẩy ứng dụng công nghệ mới và áp dụng hình thức thi trực tuyến, thi từ xa để mở rộng quy mô, nâng cao tính linh hoạt, hiệu quả.

Tăng cường đầu tư trang thiết bị, cơ sở vật chất hiện đại cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, đáp ứng yêu cầu đào tạo gắn với chuẩn nghề quốc gia và quốc tế. Đẩy mạnh công tác truyền thông, nâng cao nhận thức xã hội về vai trò của kỹ năng nghề, giáo dục nghề nghiệp trong phát triển đất nước.

“Tháng 9/2025, Tổ chức Kỹ năng nghề thế giới (WorldSkills) đã bổ sung, cập nhật danh mục và tài liệu kỹ thuật của 64 nghề/kỹ năng dự kiến sẽ tổ chức thi Kỹ năng nghề thế giới năm 2026. Đây là những tài liệu chuyên môn về kỹ năng nghề được chuẩn bị bởi các chuyên gia kỹ thuật và nghề nghiệp của WorldSkills, được tham khảo ý kiến, cập nhật với ngành công nghiệp, doanh nghiệp trên toàn thế giới.

Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên đã gửi các cơ sở giáo dục nghề nghiệp tài liệu trên để chủ động nghiên cứu, bổ sung những nội dung phù hợp vào chương trình đào tạo nhằm thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW, đổi mới mạnh mẽ chương trình, phương thức đào tạo, ứng dụng công nghệ, quản trị chất lượng, bảo đảm hiệu quả, thực chất theo các tiêu chuẩn quốc tế, tạo đột phá phát triển nguồn nhân lực có kỹ năng nghề cao”, ông Trương Anh Dũng cho hay.