Trụ cột của lộ trình miễn viện phí toàn dân

Chính sách đúng trọng tâm

Miễn viện phí là chủ trương lớn, bắt nguồn từ những thay đổi sâu sắc của mô hình bệnh tật, cơ cấu dân số và áp lực tài chính y tế. Hiện nay, chi tiền túi của hộ gia đình Việt Nam vẫn chiếm khoảng 40% tổng chi y tế, mức cao hơn đáng kể khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (dưới 30%).

Đây là nguyên nhân chính dễ dẫn đến tình trạng “nghèo hóa do bệnh tật”, khi mỗi năm có hàng trăm nghìn người phải chi trả một khoản rất lớn chi phí khám, chữa bệnh.

Thạc sĩ Trần Thị Trang, Vụ trưởng Bảo hiểm Y tế (Bộ Y tế) cho biết, trong bối cảnh dân số già hóa nhanh, tỷ lệ người hơn 60 tuổi tăng nhanh và nhu cầu chăm sóc sức khỏe định kỳ, tầm soát sớm và điều trị kéo dài ngày càng cao, chính sách miễn viện phí, nếu được triển khai đúng trọng tâm, sẽ giúp giảm áp lực tài chính lên nhóm yếu thế (người cao tuổi, hộ nghèo, hộ cận nghèo, vùng dân tộc, vùng thu nhập thấp và người mắc bệnh mạn tính).

Trước mắt, chính sách miễn viện phí, phạm vi quyền lợi sẽ cố gắng tập trung bao phủ dịch vụ y tế ở cấp cơ bản. Sau đó thực hiện có lộ trình với các đối tượng được ưu tiên, dựa vào việc cân đối ngân sách.

Theo lộ trình, Quỹ Bảo hiểm y tế sẽ chi trả cho dịch vụ cơ bản, phần vượt người dân vẫn phải chi trả để khuyến khích khám, chữa bệnh tại tuyến dưới.

Theo lộ trình đang xây dựng, Bộ Y tế đưa ra ba giai đoạn, trong đó giai đoạn 1 (năm 2026-2027) tập trung vào các dịch vụ thiết yếu: Mỗi người dân được khám sức khỏe định kỳ hoặc khám sàng lọc miễn phí ít nhất một lần/năm; đồng thời toàn bộ người dân sẽ có sổ sức khỏe điện tử; giai đoạn 2 (2028-2030) hướng tới mục tiêu giảm chi tiền túi xuống dưới 30%, mở rộng sàng lọc bệnh phổ biến và tăng tỷ lệ bao phủ bảo hiểm y tế lên hơn 95%; giai đoạn 3 (sau năm 2030), hệ thống hướng đến miễn viện phí toàn dân trong gói dịch vụ cơ bản, mở rộng thêm khi nguồn lực cho phép, đồng thời vận hành một hệ thống thanh toán bảo hiểm y tế thông minh, đa tầng, hiện đại.

Tại hội thảo góp ý định hướng xây dựng đề án từng bước thực hiện miễn viện phí vừa được tổ chức, Thứ trưởng Thường trực Bộ Y tế Vũ Mạnh Hà cho biết, đề án sẽ từng bước thực hiện chính sách miễn viện phí, mở rộng quyền lợi bảo hiểm y tế, giảm chi tiêu tiền túi của người dân đi khám sức khỏe và sau năm 2030 sẽ miễn viện phí toàn dân trong gói dịch vụ cơ bản.

Hiện chi phí trực tiếp từ người dân cho y tế vẫn ở mức cao, cùng với đó, áp lực tài chính lên hộ gia đình càng lớn, cho nên rất cần có các giải pháp mạnh mẽ từ chính sách công. Vì vậy, chủ trương miễn viện phí là cấp thiết, vừa thể hiện bản chất tốt đẹp của hệ thống chính sách Việt Nam, vừa bảo đảm quyền được chăm sóc sức khỏe của nhân dân.

Khi giảm gánh nặng chi phí, người dân, nhất là người nghèo và nhóm dễ bị tổn thương sẽ được tiếp cận dịch vụ y tế công bằng hơn; tiến tới xóa bỏ rào cản tài chính để nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe, hạn chế tình trạng trì hoãn hoặc bỏ điều trị nhằm hướng tới một hệ thống y tế bền vững và không ai bị bỏ lại phía sau.

Cần bước đi chắc và bền vững

Nhiều chuyên gia cho rằng, dù mang tính nhân văn sâu sắc, miễn viện phí toàn dân là một chính sách quy mô lớn, đòi hỏi nguồn lực tài chính bền vững. Trụ cột chính để thực hiện lộ trình này vẫn là Quỹ Bảo hiểm y tế, chứ không thể chỉ dựa vào ngân sách nhà nước.

Tuy nhiên, hiện mức đóng bảo hiểm y tế ở nước ta còn rất thấp, trong khi nhu cầu khám chữa bệnh và mô hình bệnh tật đang làm chi tiêu tiền túi tăng nhanh. Ước tính mỗi năm Quỹ Bảo hiểm y tế chưa thanh toán khoảng 24.800 tỷ đồng, trong khi mức đóng bảo hiểm y tế còn thấp (4,5% mức lương cơ sở). Theo đề xuất tăng mức đóng bảo hiểm y tế sẽ điều chỉnh tăng, đến sau năm 2030, mức đóng 6%.

Tiến sĩ Nguyễn Khánh Phương, Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách y tế (Bộ Y tế) cho biết, miễn viện phí sẽ giúp thu hẹp khoảng cách về sức khỏe, thu nhập giữa các nhóm yếu thế và vùng miền. Mọi người dân đều có cơ hội khám chữa bệnh kịp thời, tăng khả năng phát hiện bệnh sớm, điều trị kịp thời, giảm biến chứng và tử vong.

Tuy nhiên, khi thực hiện miễn viện phí toàn dân, cần khu trú trong gói dịch vụ y tế cơ bản và có mức trần chi phí rõ ràng. Nguồn tài chính chủ yếu vẫn là Quỹ Bảo hiểm y tế nhưng phải huy động thêm ngân sách nhà nước và các nguồn lực xã hội hóa, kể cả bảo hiểm thương mại hoặc hợp tác công tư.

Cùng với vấn đề tài chính, chất lượng dịch vụ cũng là yếu tố quyết định thành công của chính sách. Miễn viện phí nếu không gắn với cải cách hệ thống như nâng cao chất lượng y tế cơ sở, tăng cường phân tuyến, chuyển đổi số, cải thiện phương thức thanh toán bảo hiểm sẽ không được như kỳ vọng…

Đáng chú ý, bài toán tài chính không chỉ nằm ở nguồn thu. Những thách thức về quản lý chi phí, kiểm soát lạm dụng dịch vụ, quá tải tuyến trên, hay chênh lệch chất lượng điều trị ở tuyến cơ sở hoặc giữa các vùng miền, đều có thể khiến Quỹ Bảo hiểm y tế đứng trước nguy cơ mất cân đối nếu triển khai miễn phí diện rộng, mà không có kiểm soát phù hợp.

Chính sách miễn viện phí theo Nghị quyết số 72-NQ/TW là bước tiến quan trọng trong việc mở rộng quyền tiếp cận dịch vụ y tế thiết yếu cho mọi người dân. Đây là chủ trương mang tính chiến lược, góp phần giảm nghèo bền vững, nâng cao chất lượng dân số và thúc đẩy công bằng y tế.

Để chính sách đi vào cuộc sống cần sự chuẩn bị kỹ: Tài chính bền vững, hệ thống y tế đủ năng lực đáp ứng, quản lý phân bổ nguồn lực minh bạch và sự tham gia của toàn xã hội. Khi các điều kiện này được đảm bảo, sẽ là nền tảng quan trọng để tiến tới mục tiêu bao phủ y tế toàn dân mà Nghị quyết số 72-NQ/TW đã đề ra.