Cần ưu tiên vượt trội cho các ngành đang ‘khát’ nhân lực chất lượng cao

Nhiều ngành trụ đỡ của nền kinh tế vẫn khó thu hút người học

Tại phiên họp góp ý cho Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về những cơ chế, chính sách đặc thù để thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo (Nghị quyết 71), GS.TS Nguyễn Thị Lan – đại biểu Quốc hội TP Hà Nội, Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam – đánh giá, dự thảo Nghị quyết đã thể hiện tư duy đột phá, tiếp cận hiện đại và đưa ra nhiều giải pháp có thể tạo chuyển biến rõ rệt cho ngành giáo dục – đào tạo, đồng thời đề nghị cụ thể hóa các chính sách thu hút người học để phát triển nhân lực cho lĩnh vực nông nghiệp.

Theo GS.TS Nguyễn Thị Lan, dự thảo Nghị quyết có nhiều điểm mới; trong đó, cơ chế phát triển nguồn nhân lực được thiết kế linh hoạt hơn. Giám đốc Sở GD&ĐT được trao thêm quyền chủ động trong quản lý đội ngũ; các cơ sở giáo dục nghề nghiệp và đại học được mở rộng tự chủ về nhân sự.

Cùng với đó, hệ thống chính sách đãi ngộ của giáo viên được hoàn thiện theo hướng thiết thực hơn, từ phụ cấp ưu đãi 70%–100% đến cơ chế tự chủ chi thu nhập tăng thêm. Đại biểu đánh giá, đây là bước đổi mới quan trọng, vừa tháo gỡ vướng mắc lâu dài, vừa nâng cao đời sống và vị thế của đội ngũ nhà giáo.

Dự thảo Nghị quyết đã thể hiện đổi mới mạnh mẽ trong xây dựng chương trình và dịch vụ giáo dục. Việc tiếp nhận chương trình tiên tiến quốc tế theo thủ tục rút gọn, miễn phí sách giáo khoa theo lộ trình, và miễn học phí môn giáo dục quốc phòng – an ninh là những chính sách nhân văn, phù hợp yêu cầu hội nhập và giảm gánh nặng cho người học.

Bên cạnh đó, các chính sách về khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và đầu tư tạo nền tảng cho phát triển lâu dài. Việc cho phép góp vốn bằng tài sản trí tuệ, hình thành doanh nghiệp spin-off, mở rộng hợp tác với doanh nghiệp, cùng với ưu tiên về đầu tư và quỹ đất sẽ giúp các cơ sở giáo dục – đặc biệt là đại học – trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo và có thêm nguồn lực phát triển bền vững.

Tuy nhiên, đại biểu Nguyễn Thị Lan nhấn mạnh, một vấn đề mang tính chiến lược và cấp thiết hiện nay là phát triển nhân lực cho lĩnh vực nông nghiệp và các ngành thiết yếu đang gặp nhiều khó khăn trong việc thu hút người học.

Khoảng trống chính sách cho nhân lực nông nghiệp

Theo đại biểu, dự thảo Nghị quyết đã thiết kế các cơ chế ưu tiên vượt trội cho văn hóa, nghệ thuật, y tế và những lĩnh vực đặc thù khác (quy định trong điều 2 khoản 3) song vẫn còn một khoảng trống chính sách rất quan trọng: lĩnh vực nông lâm ngư nghiệp đang thiếu hụt nhân lực chất lượng cao nghiêm trọng và cần được đặt lên hàng ưu tiên chiến lược.

Thực tế nhiều năm qua cho thấy, nhiều ngành xương sống của nông nghiệp như: khoa học đất, khoa học cây trồng, chăn nuôi, bảo vệ thực vật, kinh tế – kinh doanh nông nghiệp, phát triển nông thôn, khuyến nông; phòng chống thiên tai, hay các ngành thủy sản và lâm nghiệp… đều rất khó thu hút nguồn nhân lực trẻ, dù nhu cầu của xã hội và doanh nghiệp là rất lớn.

Các ngành quan trọng như: công nghệ sau thu hoạch hay kỹ thuật tài nguyên nước cũng rơi vào tình trạng tương tự. Đây đều là những ngành có vai trò đặc biệt quan trọng đối với an ninh lương thực, thích ứng biến đổi khí hậu và phát triển nông nghiệp bền vững. Nhưng do đặc thù nghề nghiệp vất vả, thu nhập chưa hấp dẫn và thiếu chính sách đủ mạnh, các ngành này chưa tạo được sức hút đối với người học.

Trong khi kinh nghiệm quốc tế cho thấy, nhiều quốc gia như: Hàn Quốc, Singapore, Israel, Úc hay Liên minh châu Âu đã áp dụng các giải pháp rất hiệu quả như học bổng mục tiêu, cam kết việc làm, đặt hàng đào tạo, phụ cấp nghề nghiệp, kết nối chặt với doanh nghiệp và tái định vị hình ảnh ngành nghề. Khi có chính sách đủ mạnh và dài hạn, các ngành ít hấp dẫn vẫn có thể thu hút đông đảo người học và đáp ứng tốt nhu cầu xã hội.

Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam nhìn nhận, dự thảo hiện đã có chính sách tín dụng cho người học và học bổng cho nghiên cứu sinh, nhưng chưa có cơ chế hỗ trợ riêng cho những ngành thiết yếu đang rất khó thu hút nhân lực, đặc biệt là nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản hay tài nguyên nước. Đây là khoảng trống chính sách cần được quan tâm.

Vì vậy, cần bổ sung các cơ chế ưu tiên như học bổng mục tiêu, tín dụng ưu đãi theo ngành, đặt hàng đào tạo và đầu tư mạnh cho phòng thí nghiệm, mô hình thực hành, đồng thời tăng cường hợp tác giữa nhà trường với doanh nghiệp để nâng cao sức hấp dẫn và bảo đảm đầu ra cho người học.

GS.TS Nguyễn Thị Lan đề nghị bổ sung cơ chế dự báo nhu cầu nhân lực quốc gia theo ngành. Hiện, quy mô đào tạo còn dựa nhiều vào tín hiệu thị trường tự phát, dẫn đến lệch cung – cầu. Có những nhóm ngành thu hút số lượng lớn người học nhưng khả năng hấp thụ của thị trường lao động còn hạn chế, trong khi nhiều lĩnh vực thiết yếu phục vụ an ninh lương thực, quản lý tài nguyên, phòng chống thiên tai và phát triển nông nghiệp bền vững lại đang thiếu hụt nhân lực chất lượng cao.

Kinh nghiệm của EU, Hàn Quốc và Singapore cho thấy, hệ thống dự báo nhân lực theo ngành, theo nghề của quốc gia giúp điều chỉnh quy mô đào tạo rất hiệu quả. Vì vậy, cần giao Chính phủ xây dựng và công bố định kỳ dự báo nhân lực quốc gia để định hướng đào tạo và phân bổ nguồn lực hợp lý.