Mô hình trường nội trú liên cấp vùng biên: Nhu cầu cấp thiết

Thực hiện Thông báo kết luận số 81-TB/TW của Bộ Chính trị về chủ trương đầu tư xây dựng trường học cho các xã biên giới, ngành Giáo dục Thanh Hóa đang triển khai xây dựng 21 trường phổ thông nội trú liên cấp tiểu học và THCS tại 16 xã biên giới, giai đoạn 2025 – 2026.

Hành trình đến lớp gian nan

Tỉnh Thanh Hóa hiện có hơn 200km đường biên giới giáp với nước bạn Lào, trải dài qua 16 xã. Trong đó, huyện Mường Lát (cũ), là một trong những địa phương có điều kiện kinh tế – xã hội đặc biệt khó khăn, với nhiều xã vùng sâu, xa như Trung Lý, Mường Lý, Nhi Sơn… Dù đã có nhiều chương trình đầu tư hỗ trợ, nhưng học sinh nơi đây vẫn đối mặt với nhiều rào cản trên hành trình đến trường.

Đơn cử như tại Trường Phổ thông Dân tộc bán trú THCS Trung Lý (xã Trung Lý), nơi có gần 600 học sinh, phần lớn người dân tộc Mông, Thái, Mường. Địa hình chủ yếu núi cao, chia cắt bởi các con suối, bản làng nằm xa trung tâm xã. Nhiều học sinh phải đi bộ từ 10 – 15km đường rừng, mất 3 – 4 giờ để đến được điểm trường chính.

Nhờ chính sách bán trú của Chính phủ, học sinh được hỗ trợ ăn, ở và học tập tại trường. Theo ông Nguyễn Duy Thủy – Hiệu trưởng nhà trường, năm học 2025 – 2026 có tới 510/574 học sinh được hưởng chế độ bán trú. Mỗi em được hỗ trợ 936.000 đồng/tháng tiền ăn và 15kg gạo.

Trường tổ chức nấu hai bữa chính mỗi ngày với định mức 31.200 đồng/học sinh/ngày, bao gồm thực phẩm, gia vị, nhiên liệu và dụng cụ nấu nướng. Nếu không dùng hết định mức, học sinh được hoàn trả phần dư vào cuối kỳ học.

Tuy nhiên, theo ông Thủy, nhà trường gặp không ít khó khăn. Cơ sở vật chất phục vụ sinh hoạt như nhà ở, nhà vệ sinh, bể nước sạch… chưa được đầu tư đồng bộ. Nhà trường cũng thiếu nhân lực phục vụ bán trú, thiếu giáo viên đứng lớp, trong khi số học sinh ngày càng tăng.

Tình trạng tương tự cũng diễn ra tại Trường Tiểu học Trung Lý 2 – một trong những cơ sở giáo dục xa xôi và khó khăn nhất tỉnh Thanh Hóa. Năm học 2025 – 2026, nhà trường có 392 học sinh, phân bố tại 5 điểm trường, gồm: Bản Co Cài (điểm chính), Pa Búa, Lìn, Cá Giáng – Cánh Cộng và Tà Cóm. Một số bản nằm cách điểm trường chính đến 15km, chỉ có thể tiếp cận bằng cách đi bộ, vượt suối, leo dốc, đặc biệt nguy hiểm vào mùa mưa.

Hơn 85% học sinh tại đây là người dân tộc Mông. Tỷ lệ hộ nghèo toàn xã cao. Cơ sở vật chất nhiều điểm trường xuống cấp, phòng học tạm, thiếu thiết bị dạy học theo Chương trình GDPT 2018… Đội ngũ giáo viên cũng chưa đủ, nhiều lớp phải dạy ghép, ảnh hưởng lớn đến chất lượng giáo dục.

Ông Nguyễn Văn Hảo – Hiệu trưởng nhà trường, chia sẻ: “Do địa bàn rộng, học sinh chủ yếu học tại các điểm trường lẻ, công tác quản lý chuyên môn rất khó khăn. Giáo viên phải cắm bản, không có điều kiện tập huấn, sinh hoạt chuyên môn định kỳ như các trường tập trung”.

Từ năm học 2025 – 2026, nhà trường dự kiến sẽ dồn học sinh từ lớp 3 đến lớp 5 về điểm trường chính để tập trung giáo viên và nâng cao chất lượng dạy học. Tuy nhiên, việc này cũng đối mặt với khó khăn lớn do khoảng cách địa lý xa, học sinh nhỏ tuổi không thể đi lại hằng ngày.

“Giải pháp căn cơ nhất là xây dựng trường tiểu học nội trú tại điểm chính. Nếu có nơi ăn ở nội trú, học sinh sẽ được chăm sóc tốt hơn, tổ chức học 2 buổi/ngày, rèn luyện kỹ năng sống và hoạt động tập thể… là những điều mà các điểm lẻ hiện không thể đáp ứng”, ông Hảo nhấn mạnh.

Mô hình trường nội trú liên cấp không chỉ là nhu cầu cấp thiết của địa phương, mà còn là xu hướng tổ chức lại mạng lưới trường lớp phù hợp, giảm số điểm trường nhỏ lẻ, nâng cao hiệu quả đầu tư, chất lượng dạy và học.

Nắm bắt thực tiễn này, Sở GD&ĐT Thanh Hóa đã chủ động rà soát hệ thống giáo dục tại các xã biên giới. Ông Nguyễn Văn Dĩnh – Phó Giám đốc Sở, cho biết: “Chúng tôi đã có công văn gửi UBND các xã biên giới yêu cầu báo cáo chi tiết số lượng học sinh, giáo viên, cơ sở vật chất, để xây dựng phương án trình cấp trên đầu tư phù hợp”.

Theo ông Dĩnh, mô hình trường nội trú liên cấp là giải pháp vừa đảm bảo quyền học tập cho học sinh dân tộc thiểu số, vừa tối ưu hóa nguồn lực đầu tư, giảm áp lực cho đội ngũ giáo viên và nhân viên trường học trong điều kiện vùng sâu, xa.

Đầu tư, khởi công công trình mẫu

Thực hiện chỉ đạo của Bộ Chính trị và UBND tỉnh, Thanh Hóa đã xây dựng kế hoạch đầu tư 21 trường phổ thông nội trú liên cấp tiểu học & THCS tại 16 xã biên giới, giai đoạn 2025 – 2026, với tổng kinh phí dự kiến 1.590 tỷ đồng. Trong năm 2025, sẽ có 6 công trình đầu tiên được khởi công; 15 dự án còn lại triển khai trong năm 2026.

Ngày 19/8 vừa qua, tại xã Sơn Thủy, UBND tỉnh Thanh Hóa tổ chức lễ động thổ Dự án Trường Phổ thông Dân tộc nội trú liên cấp Tiểu học & THCS Sơn Thủy. Đây là công trình đầu tiên được triển khai thí điểm theo chủ trương của Bộ Chính trị.

Công trình có quy mô 30 lớp học, tổng mức đầu tư khoảng 115 tỷ đồng, đáp ứng chỗ học và ở nội trú cho 750 học sinh dân tộc thiểu số. Sau khi hoàn thành, trường sẽ đảm bảo các điều kiện học tập, sinh hoạt, rèn luyện, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển kinh tế – xã hội vùng biên.

Ông Đầu Thanh Tùng – Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa, khẳng định: “Đây không chỉ là công trình giáo dục đơn thuần, mà còn mang ý nghĩa chính trị, xã hội sâu sắc. Việc sớm hoàn thành trường học nội trú liên cấp góp phần củng cố quốc phòng, an ninh, giữ vững chủ quyền biên giới quốc gia”.

Bên cạnh Sơn Thủy, năm 2025, tỉnh Thanh Hóa sẽ triển khai thêm 5 dự án khác tại các xã: Tam Lư, Tam Thanh, Na Mèo, Yên Khương và Bát Mọt. Các sở, ngành liên quan được yêu cầu phối hợp chặt chẽ, đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng, hoàn thiện hồ sơ, thủ tục đầu tư để sẵn sàng thi công.

Đối với 15 công trình còn lại, Thanh Hóa sẽ đồng loạt khởi công trong năm 2026. Các dự án được kỳ vọng góp phần đồng bộ hóa cơ sở vật chất, hiện đại hóa giáo dục vùng biên, tạo cơ hội học tập công bằng và bền vững cho con em đồng bào dân tộc thiểu số.

Nhìn từ thực tiễn, có thể khẳng định trường nội trú liên cấp không chỉ là lời giải cho những khó khăn hiện hữu, mà còn là chiến lược lâu dài trong xây dựng hệ thống giáo dục bền vững, tạo động lực phát triển toàn diện tại các địa bàn biên giới.

Sự quan tâm đúng lúc của Trung ương, quyết tâm của địa phương và sự đồng thuận của người dân chính là những yếu tố then chốt để đưa mô hình này trở thành hiện thực, giúp học sinh vùng biên được học tập bình đẳng, đầy đủ và an toàn hơn.